Τι είναι το Οικομουσείο

Τα τελευταία χρόνια επιστήμονες παρατηρούν διάδοση της τάσης «επιστροφής στην ύπαιθρο» για λόγους κατοικίας ή αναψυχής ή επιχειρηματικότητας και γενικώς μια «αντίστροφη κινητικότητα» προς την ύπαιθρο, δημιουργώντας προϋποθέσεις ανάπτυξης. Έτσι αναπτύσσονται αρκετές νέες δραστηριότητες στην ύπαιθρο και στο βουνό σε συνδυασμό με παλαιότερες, αρκετές φορές στο πλαίσιο ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων.

Στο πλαίσιο τέτοιων προγραμμάτων ιδρύονται οικομουσεία. Υπό προϋποθέσεις, τα οικομουσεία αυτά μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο βιώσιμης περιφερειακής ανάπτυξης, ειδικά για περιοχές απομονωμένες και περιθωριοποιημένες. Το «οικομουσείο» συνδέεται άμεσα με την έννοια του «τοπίου» και μπορεί να αποτελέσει μια καλή πρακτική εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο (που έχει κυρωθεί με το Ν. 3827/30/25.2.2010). Ο τόπος ως οικομουσείο είναι μια νέα προσέγγιση με ισχυρή εδαφική (territorial) διάσταση. Δεν έχει να κάνει με νέες υποδομές, αλλά με αξιοποίηση/ ενεργοποίηση των υπαρχουσών υποδομών και πόρων μιας περιοχής μέσω δικτύωσης, συνεργασίας και διαμοιρασμού του ίδιου οράματος ανάπτυξης, έτσι ώστε να επιτευχθούν στόχοι βιωσιμότητας και να ενισχυθεί η ελκυστικότητα ενός τόπου. Η εδαφική προσέγγιση της ανάπτυξης περιλαμβάνει γεωργία, λαϊκή τέχνη, οικοτεχνία, βιοτεχνία, θεματικό τουρισμό, αθλητικές και πολιτισμικές δραστηριότητες, εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Βασίζεται περισσότερο στο «βιώνω», απ’ ότι στο «βλέπω».

Το οικομουσείο είναι ένα ανοικτό μουσείο πολιτισμού, φύσης και ιστορίας, χωρίς τοίχους, εξαπλωμένο σε μια οριοθετημένη εδαφική περιοχή που εμπεριέχει άυλα και υλικά στοιχεία κληρονομιάς. Τα στοιχεία αυτά διαμορφώνουν την ουσία και την ιδιαιτερότητα του ‘πνεύματος του τόπου’ και της τοπικής διακριτής ταυτότητας.

Ένα οικομουσείο στηρίζεται στο συνδυασμό παραστάσεων και αφηγήσεων για θέματα που αφορούν το τοπίο ως φύση και ως ανθρώπινο κατασκεύασμα, ως λειτουργία και ως αρένα πολύπλοκων αλλαγών, ως ιστορικό αρχείο και ως χώρο ζωής, ως αποθήκη συλλογικής μνήμης και ανάμνησης και ως αξία, ως αισθητική και ως ιδέα.  

Τα μουσεία περιορίζονται σε τοίχους και σε εκθέσεις αντικειμένων με συγκεκριμένους τρόπους, όπου δίνεται έμφαση περισσότερο στα αντικείμενα, στη στασιμότητα, στις διαφορές και στις ασυνέχειες. Αντίθετα, τα οικομουσεία λειτουργούν ως χώροι συλλογικής μνήμης, κίνησης, επικοινωνίας και συνέχειας. Με τα αντικείμενά τους να διηγούνται την ιστορία τους ως ‘ζωντανά’ κομμάτια του τόπου, αποκαλύπτοντας τις σχέσεις τους με τον άνθρωπο και το τοπίο του, συντελώντας στην ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων, ενώνοντας το χτες με το σήμερα και καλλιεργώντας το υπόβαθρο για μια συνεκτική “από-τα-κάτω-προς-τα-πάνω” ανάπτυξη μέσα από ανασύνθεση των σχέσεων ανθρώπου και τόπου, κοινωνίας και τοπίου. Συνεπώς, στα οικομουσεία το επίκεντρο δεν βρίσκεται στα αντικείμενα αλλά στον άνθρωπο. Μέσω ενός οικομουσείου μπορεί να συλληφθεί και να αποδοθεί η φυσιογνωμία και η κουλτούρα των τόπων.

Το Ανοικτό Οικομουσείο Μαραθάσας θα λειτουργήσει στις κοινότητες Καμινάρια, Τρεις Ελιές, Λεμύθου, Παλαιόμυλος και Πρόδρομος. Εκεί αναπτύχθηκαν υποδομές και δραστηριότητες ανάδειξης και προβολής του τοπικού πολιτισμού και του γεωφυσικού περιβάλλοντος, οι οποίες θα είναι συνδεδεμένες με άλλα υφιστάμενα σημεία επίσκεψης, δημιουργώντας έτσι ένα δίκτυο θεματικών διαδρομών σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και δρώντες.  

Το  Ανοικτό  Οικομουσείο Μαραθάσας βασίζεται στην ταυτότητα της ευρύτερης περιοχής και στηρίζεται στη συνέργεια και συνεργασία κατοίκων, συλλόγων και όλων των τοπικών και κρατικών φορέων.

Θα μπορούσε να αποτελέσει «ένα κοινωνικό συμβόλαιο για ένα κοινό μέλλον».